Dit jaar vieren wij dat wij in ons land al tachtig jaar niet meer in oorlog leven. Dat het tachtig jaar geleden is dat zo veel – vaak jonge – mensen hebben gevochten en gestreden voor de vrijheid waarin wij vandaag de dag leven.
Ik heb het voorrecht om regelmatig te spreken met mensen die zich die dagen nog levendig kunnen herinneren. Het feest in de straten. De terugkeer van familieleden of vrienden over wie zij zich zoveel zorgen hadden gemaakt. Maar ook kleine, bijna tastbare herinneringen aan hoe zoet het witbrood smaakte, dat werd rondgedeeld. Hoe bijzonder het was om onbekenden juichend door de straten te zien rijden, die voor jouw vrijheid gestreden hadden. Indrukwekkende verhalen uit een tijd waarin men haarscherp wist hoe vrijheid ineens onder druk kan komen te staan. Je zelfs afgenomen kan worden.
Nu, tachtig jaar later, zijn er bijna geen mensen meer over, die ons die verhalen kunnen vertellen. Gelukkig zijn ze niet verloren gegaan. Ze worden verteld in herinneringscentra, op scholen, of door kinderen en kleinkinderen van de mensen die er bij waren. En zelfs dan maken ze net zoveel indruk.
We neigen te denken dat onze vrijheid er altijd geweest is en er altijd zal zijn.
En toch, toch lijkt het leven in vrijheid, de afgelopen decennia vanzelfsprekend geworden. Dankzij al die mensen die ons voor zijn gegaan, hebben gevochten, gestreden, in verzet zijn gegaan tegen de vijand, leven we al zo lang in vrijheid, dat we denken dat het normaal is. Dat niemand het meer van ons kan afpakken. Terwijl we aan de ene kant moeten koesteren dat zoveel generaties in ons land inmiddels opgegroeid zijn zonder ooit ervaren te hebben wat oorlog, onderdrukking en tirannie is, is het aan de andere kant een van de grootste kwetsbaarheden van onze samenleving. We neigen te denken dat onze vrijheid er altijd geweest is en er altijd zal zijn. Zonder degenen te eren die hun leven hebben verloren, zodat wij nu in vrijheid ons leven kunnen leiden zoals wij dat zelf willen. Zonder diegenen te danken die in deze tijd dag en nacht werken aan die zelfde vrijheid, zodat wij er geen nacht van wakker hoeven te liggen. Zonder zelf op te staan tegen diegenen die onze vrijheid willen ondermijnen.
Die enorme waarde van vrijheid, dat hoort juist bij ons, dat hoort in ons DNA te zitten. Het besef van die waarde hoort ons nationaal zo sterk te binden, dat niemand dat kapot kan maken.
Helaas is het tegendeel waar. Naast de vanzelfsprekendheid waarmee onze vrijheid wordt aangenomen, zien we zelfs dat er mensen zijn die de herdenking van de Tweede Wereldoorlog willen vertroebelen door hun hedendaagse politieke punt te willen maken. De Nationale Herdenking is ooit bedoeld om stil te staan bij de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Dat moment van bezinning mag niet vervagen door er andere conflicten of actuele thema’s bij te halen. Niet omdat deze minder belangrijk zouden zijn, absoluut niet. Er is heel veel leed op de wereld, leed dat ons allen raakt. En dat verdient zeker ook een plek, op welke dag andere van het jaar men maar wil. Maar niet tijdens de herdenking op 4 mei. Juist de unieke, allesomvattende impact van de Tweede Wereldoorlog op onze vrijheid, rechtsstaat en democratie verdient deze exclusieve herdenking. Die overigens niet alleen over de Jodenvervolging gaat, zoals veel voorstanders van het vertroebelen van de 4 mei herdenking lijken te denken. Ken je geschiedenis. Kijk voorbij je fixatie op Joden. De nazi’s hebben zoveel slachtoffers gemaakt, van inderdaad de genocide op de Joden tot en met het vermoorden van politieke tegenstanders, verzetsstrijders, Roma, Sinti, LHBT’ers en zoveel meer mensen. Eerder is besloten de herdenking uit te breiden naar het herdenken van Nederlanders die sindsdien voor onze vrijheid zijn gestorven. Maar daar blijft het wat mij betreft bij. Het mag ons nooit afleiden van waar het hier in de kern om gaat.
We herdenken om te blijven beseffen wat er toen op het spel stond.
We herdenken om te blijven beseffen wat er toen op het spel stond. En staat, als we niet waakzaam blijven. Als we alles herdenken, herdenken we uiteindelijk niets. Dan hebben we een extreem waardevol en belangrijk onderdeel van onze eigen gedeelde geschiedenis te grabbel gegooid. Dit mogen we nooit accepteren. En laten we het ook niet politiseren.
Ik hoop dat we vandaag met elkaar de waardigheid vinden om stil te staan bij alle helden die ons de vrijheid hebben gegeven om met elkaar open in discussie te gaan, elkaar te bevragen, en om uiteindelijk onze eigen keuzes te maken. Deze vrijheid komt met een zware verantwoordelijkheid. Doe recht aan degenen die hun leven hiervoor hebben gegeven.
