De moord op Lisa heeft definitief iets doen knappen in de samenleving. In ons allen. Ongelooflijk veel vrouwen voelen hetzelfde; woede en onmacht. Ze worden geïntimideerd, lastiggevallen, aangevallen, omdat de ander dacht dat hij het kon maken. Omdat je een vrouw bent. Het kan niet zo zijn dat wij vogelvrij zijn. De meest sterke actie uit een samenleving is als mensen samen opstaan en veiligheid en vrijheid eisen. Dat doen duizenden en duizenden meiden en vrouwen nu. Wij eisen de nacht op. Wij eisen dat we veilig over straat kunnen. Wij eisen dat de daders aangepakt worden. We hebben direct concrete acties en wetten nodig die ons beschermen. En snel ook.
Op een vroege zomerochtend, na een avondje feesten, onderweg van Amsterdam naar Abcoude, werd het leven van de 17-jarige Lisa bruut afgebroken. Ze belde nog 112, maar de hulp kwam te laat. Een jong meisje, vol toekomst, beroofd van haar leven door zinloos geweld. Heel Nederland is geschokt. Elke ouder denkt aan zijn of haar eigen kind en voelt de woede en onmacht die we allemaal heel sterk voelen. Elke hulpverlener en agent denkt aan de collega’s die de telefoon opnamen toen Lisa belde en aan de collega’s die zo hun best hebben gedaan om haar op tijd te kunnen helpen. Elke leraar denkt aan de lege stoel in het klaslokaal en het zoeken naar woorden om de andere leerlingen te troosten. Hartverscheurend.
Maar achter die tranen en die emoties schuilt ook de harde waarheid dat Lisa niet de enige is.
Enkele dagen voordat Lisa werd gevonden, werd op dezelfde plek een andere vrouw geslagen en seksueel misbruikt. Net daarvoor werd op klaarlichte dag een vrouw in Zeist slachtoffer van zeer ernstig seksueel geweld. En werd vorige week in Almere een moeder van vijf kinderen, die al werd opgevangen vanwege dreiging, in koelen bloede vermoord door haar ex-partner. Ik kan pagina’s vullen met hartverscheurende voorbeelden. Gemiddeld wordt in Nederland elke acht dagen een vrouw vermoord, omdat ze vrouw is.
Het is verbijsterend dat na deze laffe moorden en dit geweld tegen vrouwen, altijd weer eerst de discussie oplaait of vrouwen zelf niet meer rekening hadden moeten houden met waar ze waren, wat ze aan hadden en op welk moment van de dag of nacht het gebeurde. Het is ook wat veel vrouwen als eerste instinct denken als ze lezen over Lisa of andere slachtoffers. Waarom fietste je dan alleen? Al druk je die gedachte daarna snel weg, die was er wel. Het is het allerergste mechanisme in onze samenleving. Het slachtoffer krijgt de schuld, het slachtoffer wordt dader. Laat ik het dan, namens alle vrouwen, voor de zoveelste keer herhalen. De schuld ligt niet bij het slachtoffer. Nooit. Toen ik ruim tien jaar geleden in de Amsterdamse gemeenteraad begon met mijn pogingen om seksuele straatintimidatie van vrouwen verboden te krijgen, kreeg ik alleen steun van het CDA. En hoorde ik van alle kanten: “Tja, het hoort er wel een beetje bij. Als vrouw moet je maar rekening houden met waar je loopt en wat je aanhebt. Dat is van alle tijden.” Dit werd overigens door zowel mannen als vrouwen gezegd. Met grote steun van het burgerinitiatief Stop Straatintimidatie, hebben we door kunnen zetten en na tien jaar heb ik zelf als minister van Justitie en Veiligheid wetgeving kunnen indienen voor een verbod. Ons motto was: de straten zijn van ons. Niet van het tuig.
Een ander mechanisme is dat niet benoemd wordt wat er echt gaande is. Zo wordt bij femicide gesproken over een familiedrama of geweld in de relationele sfeer. Terwijl het keihard gaat om vrouwenmoord. Om een man die zijn vrouw als bezit ziet en het recht meent te hebben haar leven te nemen, als zij voor zichzelf kiest. Dat vergt een aanpak die rode vlaggen veel serieuzer neemt en ook onderliggende rolpatronen in de samenleving benoemt en ondersteboven haalt.
Laten we het nu eindelijk wel benoemen zoals het is. Dit gaat in de kern over mannen die menen recht te hebben op het lichaam, op het leven van een vrouw. Vanuit macht, vanuit onzekerheid, vanuit eer, vul het maar in. Mannen die thuis niet geleerd hebben respect te tonen voor een ander, die thuis niet geleerd hebben dat een vrouw dezelfde rechten heeft. Mannen die vinden dat zij het recht hebben op de nacht. Dit komt in elke kring, vanuit elke afkomst voor. Tegelijkertijd zijn afgelopen decennia duizenden jonge alleenstaande mannen naar ons land gekomen uit culturen die weinig op hebben met vrouwenrechten. Wie zegt dat toenemende onveiligheid van vrouwen niets met migratie te maken heeft, negeert dus een deel van het probleem. Maar wie zegt dat dit alleen aan migranten ligt, ook. Het probleem is te groot om oorzaken te negeren omdat deze ongemakkelijk zijn of niet bij een politieke agenda passen. Dus alles op tafel, alles bespreekbaar maken, zodat we dit ook echt een halt kunnen toeroepen. Want zolang we ons hierbij neerleggen, of alleen maar verontwaardigd zijn, of naar de ander wijzen, maar daar geen acties bij leveren, niet opstaan, ons er niet mee bemoeien, lopen meisjes van 17 het risico niet veilig thuis te komen.
Dat vraagt van de politiek dit niet alleen te benoemen. Het vraagt concrete acties en wetten die gericht zijn op preventie en specifieke dadergroepen.
De harde werkelijkheid is dat deze vrouwenmoorden zelden uit de lucht vallen. Vaak zijn er waarschuwingssignalen, zoals obsessieve controle, bedreigingen, stalking, vernedering. Te vaak worden die signalen gebagatelliseerd of niet herkend. Te vaak wordt er pas gehandeld als het te laat is. Dit moet anders.
Als minister werd ik met regelmaat gebeld door bezorgde ouders. Die zagen hoe hun dochter gestalked werd door een ex en hoe er niet doortastend genoeg opgetreden werd. Ik herinner mij een moeder in doodsangst die ik meerdere malen heb gesproken. Ze was zo bang dat haar dochter iets zou worden aangedaan door een jaloerse ex. Maar de mogelijkheden van de hulpverlening en politie waren beperkt. Gelukkig is daar uiteindelijk effectief opgetreden, maar dit zijn de voorbeelden die we dagelijks horen. Onze systemen en wetten zijn niet altijd goed toegerust om meiden en vrouwen op tijd de bescherming te bieden die ze nodig hebben. Dus moeten we ze veranderen. En snel.
Met de nieuwe Wet Seksuele Misdrijven, hebben we een flinke slag kunnen maken om wetgeving aan de werkelijkheid aan te passen. Want onze wetgeving liep hopeloos achter. Nu kunnen slachtoffers van aanranding en verkrachting aangifte doen als duidelijk was dat ze geen seks wilden. Vervolgens moeten verdachten dan ook snel opgepakt en voor de rechter. Er is geen bewijs van dwang meer nodig bij aanranding en verkrachting. Ook is bijvoorbeeld het sturen van seksueel getinte berichten aan kinderen (sexchatting) strafbaar. Een wet waar honderden activisten, juristen, hulpverleners, politiemensen en ambtenaren jarenlang aan gewerkt hebben. Als minister mocht ik deze wet verdedigen, en dat deed ik met alles wat in mij had, dankzij alle ervaringsdeskundigen die mij uren en uren hun persoonlijke verhalen hadden verteld. Ik denk nog regelmatig aan hun kracht en weerbaarheid.
Maar het is helaas niet voldoende. We moeten vrouwen beter preventief beschermen. Daarom is mijn collega Bente Becker met andere partijen zo hard bezig om ervoor te zorgen dat in Nederland psychisch geweld (een rode vlag voor femicide) strafbaar wordt en Clare’s Law wordt ingevoerd. Een wet vernoemd naar Clare Wood, een vrouw in Engeland die in 2009 werd vermoord door haar ex-partner, die een verleden had van geweld waar zij niets vanaf wist. De invoering van Clare’s Law zal in Nederland concreet betekenen dat als je bang bent dat je partner in het verleden gewelddadig is geweest, je de politie kunt vragen of hij/zij een geschiedenis heeft van huiselijk geweld. Als de politie denkt dat jij of iemand anders gevaar loopt, mogen ze informatie delen. Bijvoorbeeld dat de persoon eerder veroordeeld is voor mishandeling.
Het is niet alleen wetgeving. Het gaat ook om de inrichting van onze samenleving en vooral onze openbare ruimte. Zorg dat onze straten, parken, stations goed verlicht zijn. Zorg dat op meer plekken camera’s hangen, zodat de politie snel gealarmeerd kan worden. Zorg dat als je ziet dat iemand in nood is, dat je ernaartoe gaat, geluid maakt, hulp belt. Zet deze diep donkere kant van onze samenleving letterlijk en figuurlijk in het licht.
En dan zijn we er nog steeds niet. De verdachte die opgepakt is voor de laffe moord van Lisa, blijkt een 22-jarige man te zijn die in een opvanglocatie van het COA verbleef. Hij werd ongeveer een week eerder opgepakt in verband met een ernstig zedendelict en wordt nu ook verdacht van de moord op Lisa. Het verhaal en de toedracht kennen we nog niet. En er kunnen allerlei omstandigheden zijn die maken dat nu conclusies trekken achteraf zeer onterecht blijkt. Nog los van wat speculaties mogelijk doen met de nabestaanden die recht hebben op rust en privacy.
Maar los van deze zaak, is de vraag die mensen steeds vaker stellen wel: hangt toenemende onveiligheid niet óók samen met migratie? En het antwoord daarop is ja. We hebben we in ons land wel degelijk óók een probleem met het feit dat er te veel mensen Nederland binnenkomen, vanuit culturen die onze vrije normen en waarden niet onderschrijven. En van kansarme mensen die uit benarde situaties hier komen, of soms zelfs zijn opgegroeid in criminaliteit en niets te verliezen hebben en vervolgens een vreselijke misdaad plegen. Of van mensen die hier wel de vrijheid willen, maar ook een eigen onderdrukkende cultuur willen blijven toepassen achter hun eigen voordeur. Het wordt tijd dat we dit onder ogen zien en er naar handelen. Dat betekent grip op migratie, dat betekent minder mensen naar Nederland en dat betekent weten wie je binnenhaalt. Daarom moet ons asielbeleid anders. We moeten alleen erkende vluchtelingen kunnen uitnodigen, naar draagkracht van de samenleving. Zodat je niet alleen weet dat iemand daadwerkelijk recht heeft op bescherming, maar ook dat iemand past binnen de waarden van onze vrije democratie.
Het betekent dus ook doorpakken bij asielzoekers en statushouders die onze vrijheden niet respecteren. Mensen die de uitgangspunten van onze democratische rechtsstaat niet onderschrijven, moeten geen Nederlands paspoort meer kunnen krijgen. Bij een dubbele nationaliteit wordt het Nederlanderschap direct ingetrokken bij veroordeling voor een misdrijf waarop meer dan vijf jaar gevangenisstraf staat. Als het nodig is, passen we hiervoor internationale verdragen aan.
Ook kan er uiteraard geen enkele plek in Nederland zijn voor criminele asielzoekers. Bij een veroordeling voor een misdrijf moeten asielzoekers zonder pardon uitgezet worden. Verblijfsvergunning of niet. Mocht dat onverhoopt niet per direct kunnen, omdat bijvoorbeeld een land van herkomst niet meewerkt, dan kan het niet anders dan dat diegene in een zeer sobere vorm van opvang, terecht komt, met duidelijke beperkingen.
En dan nog zijn we er niet. We zullen namelijk ook in ons land veel effectiever moeten optreden tegen alle vormen van eergerelateerd geweld. Een gewelddadig fenomeen dat nog niet zo heel lang geleden werd gezien als onderdeel van een cultuur waar je je als hulpverlener of politie maar beter niet mee kon bemoeien. Een tragische fout, met veel slachtoffers tot gevolg. Dankzij de inzet van wetenschappers die het fenomeen blootlegden, changemakers uit gemeenschappen en zeer betrokken politiemensen en hulpverleners, is nu eindelijk aandacht voor deze vorm van geweld die wordt gepleegd vanuit het idee dat de ‘eer’ van de familie, de gemeenschap of de man is aangetast. Het kan gaan om strenge controle, bedreigingen, mishandeling of zelfs moord, wanneer meestal een vrouw keuzes maakt die volgens de familie en de gemeenschap niet passen bij hun waarden en tradities. Zoals een relatie, kleding of levensstijl. Onderdrukking en het beperken van het recht om zelf te bepalen wat je met je lichaam doet, is de dagelijkse praktijk voor duizenden meisjes, en soms ook jongens. Meisjes die niet naar schoolzwemmen mogen, die niet met jongens mogen praten, die niet verliefd mogen worden op wie ze verliefd willen worden. Allemaal uit angst om de familie eer te schaden. In ons land vinden zelfs nu nog misdrijven als genitale verminking en eermoorden plaats. Bente Becker werkt ook samen met de SP aan een verbod op het goedpraten of aanbevelen van genitale verminking.
Dit soort vreselijke praktijken horen niet thuis in onze samenleving. De strafrechtketen zal veel strenger moeten optreden, de straffen zullen veel hoger moeten en de pakkans veel groter door een meldplicht.
Terwijl we met duizenden vrouwen én mannen opstaan om ons recht op vrijheid en veiligheid terug te eisen, zijn we het als politiek verplicht om ervoor te zorgen dat we wetten hebben die ons beschermen. Op alle mogelijke terreinen.
Er is geen moment te verliezen. De tijd dat ministeries eindeloos onderzoek na onderzoek doen en versnipperd langs elkaar heen werken, moet voorbij zijn. De tijd dat in de politiek iedereen in zijn eigen straatje praat en maar de helft van het probleem benoemt, moet voorbij zijn. De tijd dat politici maar wat schreeuwen, en niet leveren, moet voorbij zijn. De veiligheid van alle meiden en vrouwen hoort nu eindelijk topprioriteit te worden.
Laten we met elkaar opstaan. In de samenleving, vrouwen en mannen, laat je stem horen! En in de politiek, laten we hierop echt samenwerken!
Onze lichamen zijn van ons. De straten zijn van ons. De nacht is van ons.
Dilan Yesilgöz-Zegerius
