Nederland kan de huidige asielinstroom niet aan. Gisteravond bereikte de opvang in Ter Apel opnieuw meer dan de afgesproken 2.000 mensen. Gevolg: het COA moet weer dure dwangsommen betalen en de overheid moet naar noodgrepen uitwijken zoals dure hotelkamers en cruiseschepen. Terwijl de verdragen, die vlak na de Tweede Wereldoorlog zijn afgesloten, nooit bedoeld zijn om iedereen het recht te geven om in een Europees land naar keuze opvang te krijgen.
In een democratie hoort de uiteindelijke macht, de zeggenschap over hoe we ons land inrichten, te liggen bij de mensen in het land. Zij worden vertegenwoordigd door het parlement. Dat lukt nu onvoldoende, omdat de interpretatie van een instantie zwaarder weegt dan wat politici beogen. Het is tijd om die balans te herstellen en de politieke verantwoordelijkheid terug te brengen naar waar die hoort. Het is tijd dat we doorpakken en het asielstelsel fundamenteel veranderen. De VVD wil dat het demissionaire kabinet vol de ruimte krijgt daar nu in Europa mee aan de slag te gaan.
‘Leven we in een pays legale of in een pays reale? In een land van juridische werkelijkheid of in een land van echte werkelijkheid?’ Dat is de vraag die Bart de Wever, de premier van België, opwierp over het huidige asielsysteem in zijn HJ Schoolezing van 4 september. De uitleg van Europese verdragen door rechters zorgt ervoor dat grip op asielmigratie nagenoeg onmogelijk is. Iedereen die van waar ook ter wereld komt en hier asiel roept, heeft recht op opvang en eindeloze procedures. Met alle gevolgen van dien. We moeten dus weer zelf grip krijgen. België probeert dat te doen door alleenstaande mannelijke asielzoekers te weren uit de opvang. Tegen de regels in. Gevolg: de deurwaarder viel een ministerie binnen en nam een ijskast en een koffiezetapparaat mee.
Maar in tegenstelling tot België kent Nederland voor asielzoekers een voorlopige voorziening. Weigeren wij iemand opvang, dan kan dat binnen afzienbare tijd via de rechter ongedaan worden gemaakt. Gevolg voor Nederland is dat alleenstaande mannelijke asielzoekers momenteel niet uitgezet mogen worden naar België, omdat artikel 3 van het EVRM, het verbod op onmenselijke of vernederende behandeling, dan zou worden geschonden.
De VVD wil al langer dat internationale verdragen anders worden geïnterpreteerd en worden gemoderniseerd om aan te sluiten bij de hedendaagse realiteit. Het EVRM is in 1950 door Nederland ondertekend. Het idee achter een Europees beschermingsmechanisme is vooral het voorkomen van gruwelijkheden die tijdens de Tweede Wereldoorlog plaatsvonden. Daarnaast was het EVRM een verdedigingslinie tegen het communisme. Waar Stalin en zijn bondgenoten vooral bezig waren met het collectief, moest het EVRM ervoor zorgen dat individuele vrijheden, zoals bijvoorbeeld het recht op een eerlijk proces en vrijheid van meningsuiting, niet zomaar door de overheid kon worden ingeperkt.
Beide prioriteiten zijn anno 2025 nog steeds relevant, en het is goed dat het EVRM voor deze doeleinden wordt gebruikt. Helaas zien we dat de laatste jaren het verdrag echter ook zo wordt geïnterpreteerd dat democratisch tot stand gekomen asielbeleid achteraf ongedaan wordt gemaakt. Dat leidt tot problemen.
In de eerste plaats zien we dat asielzoekers die geen recht hebben op een verblijfsvergunning toch vaak kunnen blijven op grond van artikel 8 EVRM. Dit artikel regelt het recht op familie- en gezinsleven. Minderjarige asielzoekers doen vaak een beroep op dit artikel om gezinsleden naar Nederland te laten komen. In 2024 ging het hierbij om 16.000 aanvragen. Het loont hiermee cynisch genoeg om minderjarigen vooruit te sturen en daarna voor het hele gezin asiel aan te vragen. Dit houdt een verdienmodel in stand van mensensmokkel en zeer gevaarlijke situaties op de Middellandse Zee.
De invloed van het EVRM op het asielbeleid gaat echter nog verder. Door uitspraken van rechters moet er steeds vaker worden getoetst aan het EVRM als een asielzoeker er überhaupt geen beroep op doet. Dit is complex en tijdrovend, met als gevolg extra inzet van personeel en hoge dwangsommen voor het Rijk. Ook betekent het dat plekken in de opvang bezet blijven door mensen die hun procedure afwachten, zodat echte vluchtelingen niet goed opgevangen kunnen worden.
De huidige interpretatie van het EVRM beperkt ook de mogelijkheden om criminele asielzoekers Nederland uit te zetten. Een strafrechtelijke veroordeling moet namelijk altijd worden afgewogen tegen het recht op familie- en gezinsleven van de asielzoeker in kwestie. Hierdoor komt het regelmatig voor dat criminele asielzoekers toch in Nederland mogen blijven. Waarmee de slachtoffers met lede ogen moeten aanzien, dat criminelen een betere bescherming lijken te krijgen dan zijzelf.
Interpretaties van het EVRM worden gebaseerd op de zogenaamde living instrument doctrine. Dit betekent dat het verdrag niet wordt geïnterpreteerd op basis van de bedoelingen die de ondertekenaars hadden in 1950, maar op basis van hedendaagse opvattingen. Maar de vraag is: de opvattingen van wie? Men zou verwachten dat de bezorgdheid van het Nederlandse volk over de hoge asielinstroom, vertegenwoordigd door politici, ook doorklinkt in de interpretatie van het EVRM. In de rechtspraak is hier echter weinig van te merken.
Al langer wordt daarom gesproken over het aanpassen van het EVRM en als dat niet lukt onder het EVRM uitgaan. Maar beide trajecten duren lang en zijn zeer ingrijpend. Tijdens de HJ-Schoo lezing zei de Belgische premier Bart de Wever dat hij bezig is met voorstellen om de invloed van internationale verdragen, waaronder het EVRM, op asielbeleid te beperken, onder andere via een zogenaamd interpretatieprotocol. Hij wil samenwerken met andere Europese landen die zich zorgen maken over de hoge asielinstroom.
De Wever sprak uit dat hij het jammer vindt dat Nederland hierbij tot nu toe terughoudend lijkt. Hij verwees naar een eerdere brief die hij samen met 8 andere Europese landen had ondertekend richting de Raad van Europa. Nederland had zich hierbij niet aangesloten, omdat indertijd niet alle ministers in het kabinet het erover eens waren dat politici iets mogen vinden van uitspraken van rechters. Ook gaf de Wever aan dat hij verwacht dat zolang het Nederlandse kabinet demissionair is, men terughoudend zal zijn om zich aan te sluiten bij initiatieven die grip op asiel terugbrengen.
En dat is een gemiste kans. Uiteraard mogen politici nooit op de stoel van de rechter gaan zitten en is de scheiding der machten een groot goed. Maar als verdragen die politici hebben gesloten, niet meer werken zoals samenlevingen ze bedoeld hadden, is het ook aan politici om te zorgen voor aanpassing.
Het migratieprobleem is zo serieus dat we niet kunnen wachten tot we weer een missionair kabinet hebben. Wat de VVD betreft, trekken wij nú samen op. Het initiatief van de Wever is een kans die het kabinet moet grijpen. Ik wil dan ook dat Nederland zich bij het initiatief van België aansluit, en onze zuiderburen actief ondersteunt bij het schrijven van het interpretatieprotocol. Alleen door een combinatie van nationale, Europese en internationale maatregelen kunnen we daadwerkelijk grip krijgen op migratie. Ik stel voor dat we als Tweede Kamer het kabinet, demissionair of niet, mandaat geven om in Europa missionair te zijn op asiel. Om er alles aan te doen om grip te krijgen op migratie. Het is nú of nooit!
